ડિજિટલ અથવા ઓનલાઈન પેમેન્ટથી દેશમાં નાણાકીય વ્યવહારો બદલાઈ ગયા છે. આજે ડિજિટલ પેમેન્ટની ઘણી પદ્ધતિઓ છે. જો આપણે ઇન્સ્ટન્ટ પેમેન્ટ વિશે વાત કરીએ, તો તાત્કાલિક ચુકવણી સેવા એટલે કે IMPS અને યુનિફાઇડ પેમેન્ટ ઇન્ટરફેસ એટલે કે UPIના નામ સામે આવે છે.
ત્વરિત અને સલામત ફંડ ટ્રાન્સફરના આ બે લોકપ્રિય વિકલ્પો ઉપલબ્ધ છે. આ બંને બેંકિંગ સેવાઓ સમાન કામ કરે છે પરંતુ તેમની સુવિધાઓમાં તફાવત છે. આવો, ફંડ ટ્રાન્સફરના આ બંને વિકલ્પોને સમજીએ.
IMPS શું છે?
તાત્કાલિક ચુકવણી સેવા, એટલે કે IMPS, નેશનલ પેમેન્ટ્સ કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયા લિમિટેડ (NPCIL) દ્વારા વિકસિત એક ત્વરિત ચુકવણી સિસ્ટમ છે જે વાસ્તવિક સમયના આંતર-બેંક ફંડ ટ્રાન્સફરને સક્ષમ કરે છે. IMPS સેવા દરેક સમયે ઉપલબ્ધ છે. આનો અર્થ એ છે કે તે સપ્તાહાંત અને જાહેર રજાઓ સહિત 24/7 ઉપલબ્ધ છે, જે વપરાશકર્તાઓને સમગ્ર દેશમાં તરત જ નાણાં મોકલવા અને પ્રાપ્ત કરવાની મંજૂરી આપે છે.
upi શું છે
UPI, અથવા યુનિફાઈડ પેમેન્ટ્સ ઈન્ટરફેસ, એક પેમેન્ટ સિસ્ટમ છે જે વપરાશકર્તાઓને એક જ મોબાઈલ એપ સાથે બહુવિધ બેંક એકાઉન્ટ લિંક કરવા અને વર્ચ્યુઅલ પેમેન્ટ એડ્રેસ (VPA) અથવા મોબાઈલ નંબરનો ઉપયોગ કરીને તરત જ ફંડ ટ્રાન્સફર કરવા સક્ષમ બનાવે છે. UPI ને NPCIL દ્વારા પણ વિકસાવવામાં આવ્યું છે. તેના ઉપયોગની અત્યંત સરળતાને લીધે, તે આજે સૌથી લોકપ્રિય પ્લેટફોર્મ બની ગયું છે. માત્ર ભારતમાં જ નહીં, દુનિયાના ઘણા દેશોમાં પણ તે પહોંચી ચુકી છે. આ પ્લેટફોર્મને અપનાવવા માટે ઘણા દેશો ભારત સરકારના સંપર્કમાં છે.
IMPS અને UPI ફંડ ટ્રાન્સફર તફાવત
વ્યવહાર પ્રક્રિયા
IMPS દ્વારા ફંડ ટ્રાન્સફર કરવા માટે, વપરાશકર્તાઓને સામાન્ય રીતે પ્રાપ્તકર્તાના બેંક એકાઉન્ટ નંબર અને IFSC કોડની જરૂર હોય છે. આ પ્રક્રિયા UPI કરતાં થોડી વધુ જટિલ છે, કારણ કે તેમાં ચોક્કસ બેંક વિગતોની જરૂર છે. જ્યારે UPI વપરાશકર્તાઓને VPA, મોબાઇલ નંબર અથવા તો QR કોડનો ઉપયોગ કરીને ફંડ ટ્રાન્સફર કરવાની છૂટ છે, જે વ્યવહારને વધુ સરળ બનાવે છે. સૌથી મહત્વની વાત એ છે કે UPI દ્વારા ફંડ ટ્રાન્સફર કરવા માટે તમારે તમારો એકાઉન્ટ નંબર અથવા IFSC કોડ યાદ રાખવાની જરૂર નથી.
વપરાશકર્તા અનુભવ અને ઇન્ટરફેસ
IMPS નો ઉપયોગ મુખ્યત્વે બેન્કિંગ એપ્સ, મોબાઈલ બેન્કિંગ, ઈન્ટરનેટ બેન્કિંગ અને ATM દ્વારા થાય છે. ઈન્ટરફેસ બેંક પર આધાર રાખે છે, અને પ્રક્રિયામાં ઘણા તબક્કાઓ શામેલ હોઈ શકે છે, જ્યારે UPI માં, Google Pay, PhonePe અને Paytm જેવી યુપીઆઈ એપ્લિકેશનો વધુ સરળ વપરાશકર્તા અનુભવ પ્રદાન કરે છે. કોન્ટેક્ટલેસ પેમેન્ટ્સ, બિલ સ્પ્લિટિંગ અને પેમેન્ટ રિક્વેસ્ટ જેવી સુવિધાઓ સાથે, UPI એપ્સ તમામ પ્રકારના વપરાશકર્તાઓ માટે અદ્યતન અને અનુકૂળ ઇન્ટરફેસ પ્રદાન કરે છે.
ટ્રાન્ઝેક્શન સ્પીડ
IMPS અને UPI બંને ઇન્સ્ટન્ટ ફંડ ટ્રાન્સફરની મંજૂરી આપે છે. જો કે, કેટલીકવાર બેંક સર્વર સમસ્યાઓ અથવા ભારે ટ્રાફિકને કારણે IMPS વ્યવહારો વિલંબિત થઈ શકે છે, ખાસ કરીને પીક અવર્સ દરમિયાન. UPIમાં આવી સ્થિતિ ભાગ્યે જ જોવા મળે છે.
વ્યવહાર મર્યાદા
આ એક મહત્વની બાબત છે. IMPS માટેની ટ્રાન્ઝેક્શન મર્યાદા બેંકના આધારે બદલાય છે, જેમાં સામાન્ય દૈનિક મર્યાદા રૂ. 1 લાખથી રૂ. 5 લાખ સુધીની હોય છે. જો કે, કોર્પોરેટ ખાતાની મર્યાદા વધારે હોઈ શકે છે. જ્યારે UPI માટેની સામાન્ય દૈનિક મર્યાદા પણ સામાન્ય રીતે ₹1 લાખ પ્રતિ દિવસ હોય છે, જો કે આ બેંક અથવા એપ્લિકેશનના આધારે થોડો બદલાઈ શકે છે. કેટલીક બેંકો વપરાશકર્તાઓને વિનંતી પર આ મર્યાદા વધારવાની મંજૂરી આપે છે, પરંતુ મોટા વ્યવહારો માટે તે હજુ પણ IMPS કરતાં ઓછી છે.
ફી અને શુલ્ક
જ્યારે તમે IMPS દ્વારા ફંડ ટ્રાન્સફર કરો છો, ત્યારે તેમાં નજીવા શુલ્ક સામેલ છે જે બેંકના આધારે બદલાય છે. રકમ અને બેંક પોલિસીના આધારે ચાર્જિસ રૂ. 2.5 થી રૂ. 25 પ્રતિ ટ્રાન્ઝેક્શન સુધી હોઇ શકે છે. જ્યારે યુપીઆઈ દ્વારા ટ્રાન્ઝેક્શન ગ્રાહકો માટે મફત છે.
સલામતી અને ગોપનીયતા
IMPS ને વ્યવહારો માટે બેંક ખાતાની વિગતો, જેમ કે એકાઉન્ટ નંબર અને IFSC કોડની જરૂર હોય છે. સુરક્ષિત હોવા છતાં, આ વિગતો શેર કરવી એ કેટલાક વપરાશકર્તાઓ માટે ચિંતાનો વિષય હોઈ શકે છે. VPA અથવા મોબાઇલ નંબરનો ઉપયોગ UPI વ્યવહારો માટે થાય છે, તેથી સંવેદનશીલ બેંક વિગતો શેર કરવી જરૂરી નથી. UPI એપ્સ વધુ સારી સુરક્ષા માટે એડવાન્સ્ડ એન્ક્રિપ્શન અને ટુ-ફેક્ટર ઓથેન્ટિકેશન (2FA) નો ઉપયોગ કરે છે.
ઍક્સેસ અને ઉપયોગ
IMPS બહુમુખી છે અને એટીએમ અને બેંક શાખાઓ સહિત વિવિધ માધ્યમો દ્વારા તેનો ઉપયોગ કરી શકાય છે. તે બેંક ખાતાઓ વચ્ચે ફંડ ટ્રાન્સફર માટે આદર્શ માનવામાં આવે છે જ્યાં ખાતાની વિગતો ઉપલબ્ધ હોય. જ્યારે UPI નો ઉપયોગ મુખ્યત્વે મોબાઈલ એપ્સ દ્વારા થાય છે. તે પીઅર-ટુ-પીઅર ચુકવણીઓ, વેપારી ચુકવણીઓ અને ઑનલાઇન વ્યવહારો માટે વધુ યોગ્ય છે.
