શાસ્ત્રો અનુસાર ચૈત્ર માસના શુક્લ પક્ષની એકાદશી તિથિએ કામદા એકાદશીનો તહેવાર મનાવવામાં આવે છે. સામાન્ય ભાષામાં તેને ફાલદા એકાદશી પણ કહેવાય છે.
ફાલદા શબ્દનો અર્થ થાય છે ફળની પ્રાપ્તિ અને કામદા શબ્દનો અર્થ છે ઈચ્છાઓ આપનાર, એટલે કે ઈચ્છાઓ પૂરી કરનાર. તેને શાસ્ત્રોમાં ભગવાન વિષ્ણુના શ્રેષ્ઠ વ્રત તરીકે સંબોધવામાં આવ્યું છે. કામદા એકાદશી એ એકાદશી માનવામાં આવે છે જે બ્રહ્માહત્ય અને દુષ્ટ આત્માઓ વગેરે જેવા પાપોનો નાશ કરે છે. જે વ્યક્તિ આ કથા વાંચે છે, સાંભળે છે અને સંભળાવે છે તેની દરેક મનોકામના પૂર્ણ થાય છે.
મહાભારતના સમયમાં ધર્મરાજ યુધિષ્ઠિર ભગવાન શ્રી કૃષ્ણને કહે છે કે હે ભગવાન! હું તમને ખૂબ વંદન કરું છું. હવે ચૈત્ર શુક્લ એકાદશીનું મહાત્મ્ય જણાવો. ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ યુધિષ્ઠિરને કહે છે કે હે ધર્મરાજ! આ પ્રશ્ન એક વખત રાજા દિલીપે ગુરુ વશિષ્ઠને પણ પૂછ્યો હતો અને હું તમને ગુરુ વશિષ્ઠે જણાવેલો ઉકેલ કહું છું.
પ્રાચીન સમયમાં ભોગીપુર શહેરમાં પુંડરીક નામનો રાજન રાજ કરતો હતો. ભોગીપુર શહેરમાં ઘણી અપ્સરાઓ, નપુંસકો અને ગંધર્વો રહેતા હતા અને રાજા પુંડરીકનો દરબાર નપુંસકો અને ગંધર્વોથી ભરેલો હતો, જેઓ ગાયન અને વગાડવામાં કુશળ અને લાયક હતા. ત્યાં રોજ ગાંધર્વો અને કિન્નરોનું ગાન થતું. ભોગીપુર નગરીમાં લલિતા નામની એક સુંદર અપ્સરા હતી અને તેના પતિ લલિત શ્રેષ્ઠ ગંધર્વ હતા. બંને વચ્ચે અતૂટ પ્રેમ અને આકર્ષણ હતું, તેઓ હંમેશા એકબીજાને યાદ કરતા હતા.
એક દિવસ ગાંધર્વ ‘લલિત’ દરબારમાં ગાતો હતો ત્યારે અચાનક તેને પોતાની પત્ની લલિતા યાદ આવી. આ કારણે તેનો અવાજ, તાલ અને લય બગડવા માંડ્યા. કરકટ નામના સાપને આ ભૂલની જાણ થઈ અને તેણે રાજા પુંડરીકને આ વાત કહી. રાજાને ગાંધર્વ લલિત પર ખૂબ ગુસ્સો આવ્યો. રાજા પુંડરીકે ગાંધર્વ લલિતને રાક્ષસ બનવાનો શ્રાપ આપ્યો. હજારો વર્ષો સુધી લલિત રાક્ષસની યોનિમાં ભટકતો રહ્યો. તેની પત્ની પણ તેની પાછળ ગઈ. પતિને આ હાલતમાં જોઈને તે ખૂબ જ દુઃખી થઈ.
થોડા સમય પછી લલિતની પત્ની લલિતા ફરતા ફરતા વિંધ્ય પર્વત પર રહેતા ઋષ્યમૂક ઋષિ પાસે ગઈ અને પોતાના શ્રાપિત પતિને બચાવવાનો માર્ગ પૂછવા લાગી. ઋષિને તેના પર દયા આવી. તેમણે ચૈત્ર શુક્લ પક્ષની ‘કામદા એકાદશી’ વ્રત રાખવાનો આદેશ આપ્યો. તેમના આશીર્વાદ લઈને, ગાંધર્વ પત્ની તેમના સ્થાને પરત ફર્યા અને ભક્તિપૂર્વક ‘કામદા એકાદશી’નું વ્રત કર્યું. એકાદશી વ્રતની અસરથી તેમનો શ્રાપ દૂર થઈ ગયો અને બંનેએ તેમના ગંધર્વ સ્વરૂપને પ્રાપ્ત કર્યું.
